مساجد و آثار معماری ترک در هندوستان

مساجد و آثار معماری ترک در هندوستان و انعکاسات معماری مدرن ترک در دنیای اسلام بناهای تاریخی دوره اورنگ زیب و مسجد شاه فیصل در پاکستان
در این مقاله در خصوص آثار معماری ترک در هندوستان در دوره حکمرانی " اورنگ زیپ" و نیز انعکاسات معماری مدرن ترک در دنیای اسلام و زیباترین نمونه این معماری یعنی مسجد شاه فیصل در اسلام آباد پاکستان که پروژه آن بوسیله یک معمارترک بنام " ودات دالوکای" بین سالهای ۱۹٦٦ و ۱۹۸٦ به انجام رسید گفتگو خواهیم کرد. دولت بابریان یکی از دولتهای ترک – اسلامیِ تاسیس شده در هندوستان میباشد. پایتخت بابریان که بین سالهای ۱٥۲٦ تا ۱۸٥۷ حکومت کردند، شهر آگره بود. " بهادر شاه دوم " آخرین حکمران این سلسله که از سوی بابر از نوادگان نسل پنجم تیمور تاسیس گردید، در سال ۱۸٥۷ بر تخت سلطنت نشست. اقدام بهادر شاه دوم برای خطبه خوانی و ضرب سکه بنام خود سبب واکنش تند انگلیسیان گردید. انگلیسیها پس از اشغال دهلی، مردم را قتل عام کرده و بدین ترتیب زمینه اضمحلال بابریان در هندوستان را فراهم نمودند. به دنبال بیماری شاه جهان در سال ۱٦٥۲ و پیروزی "اورنگ زیب" در به دست گرفتن تاج و تخت امپراطوری بابر، وی خود را در سال ۱٦٥۸ در شهر آگره به عنوان سلطان اعلام نمود. اورنگ زیب به دنبال دو مراسم جلوس بر تخت سلطنت که نخستین آن در باغ شالمار در حومه دهلی و دومی در قلعه سرخ در سال ۱٦٥۸ برگزار گردید در اولین اقدام مسجد اینجی را در قلعه شاه جهان اباد احداث کرد. ساخت این مسجد که از سنگ مر مر سفید و در کنار بناهای ویژه سلطنتی آغاز شد ٥ سال به طول انجامید. در ساخت این بنا حکاکیهای ظریف و مرمرین ویژه عصر شاه جهان و نیز نقوش زیبای اسلیمی و با انگیزه دینی مورد استفاده قرار گرفت. مشابه این معماری که در راستای معماری سنتی امپراطوری بابر است مسجد بدخشی شهر لاهور پاکستان را می توان نام برد که آخرین نمونه این سبک معماری می باشد. اورنگ زیب بیش از ابعاد سمبلیک معماری، به جنبه های کارکردی آن توجه نشان داد. به این ترتیب قصرها برای دربرگیری یک حیطه وسیع و باغها نیز برای استراحت کسانی که از کار روزانه خسته شده بودند ساخته شد. همچنین اورنگ زیب اقدام به ترک زندگی مجلل شاهی و لغو بسیاری از تشریفات درباری نمود. " اورنگ زیب" با مرمت و بازسازی مساجد قدیمی و با اقدامات اساسی و زیربنایی شهری خود در زمینه ساخت راه ها و چشمه ها معروف شد. مسجد " بادشاهی" که در دوره اورنگ زیب ساخته شد یکی از بزرگترین مساجد " بابری" است. مسجد " بادشاهی" بعنوان آخرین نمونه معماری " بابری" در سال ۱٦۷٤ ساخته شد. " اورنگزیب" پس از فتح " دِکّان " در سال ۱٦۹۳ مرکز حکمرانی را از " شاه جهان آباد" به پایتخت جدیدالتاسیس خود " اورنگ آباد" انتقال داد. پس از مرگ " اورنگ زیب" در سال ۱۷۰۷ ،قدرت و قلمرو امپراطوری " بابریان" بتدریج ضعیفتر و محدودتر شد. استیلای نادر شاه بر دهلی در سال ۱۷۳۹ و حملات متعدد به امپراطوری طی ٥۰ سال بعدی، سقوط آنرا تسریع نمود. والی های وابسته به مرکز، استقلال خود را اعلام نموده و کاخهای جدیدی برای حمایت از هنرمندان امپراطوری سابق بنا نهاد. در ایالت " آیودهیا" والیان " بابری" پس از سال ۱۷٥٤ خودمختاری خود را بصورت بالفعل بدست آوردند. در این دوره، تکامل معماری موجود در فیض آبادو نیز "لاک نو" مرکز ایالت، منعکس کننده گذر معماری بابری به فرمهای معماری محلی است. ضمن به پایان رساندن مبحث آثار معماری که در دوره امپراتوری بابریان ساخته شده بود، بار دیگر به تاج محل، یکی از آثار بی نظیری که توسط ترکها بنا شده، یعنی آرامگاه یادبود که شاه جهان برای همسر محبوب خود ممتاز محال ساخته بود، اشاره میکنیم. تغییرات اجتماعی و سیاسی ریشه داری که در قرن نوزدهم در جهان ترک -اسلام به وقوع پیوست، منجر به گسسته شدن پیوند ما بین سنتهای هنری کهن و تمامی زمینه های هنری گردید. این امر علی الخصوص با عجین شدن هنر هنرمندان شرقی با فرهنگ و هنر اروپایی بیشتر تحت تاثیر قرار گرفت و بدین ترتیب هنرمندان جهان ترک- اسلام ، از سویی به سبک های اروپایی متمایل شده و از سویی دیگر با برداشتهای متفاوت و منحصر به فرد، سنتهای خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. ابتدا برخی از هنرمندان اروپایی که در ترکیه و دیگر کشورهای اسلامی فعالیت میکردند با تدریس در دانشگاهها و آکادمی های جدیدالتاسیس در این کشورها به آموزش قواعد معماری اروپایی می پرداختند. استفاده ار اسلوبهای اروپایی در بسیاری از کشورهای اسلامی برای مدرنتر شدن، به صورت فرصتی شمرده می شد. به عنوان مثال، اسماعیل پاشا، صدراعظم مصر، با نمونه برداری از طرحهای شهر پاریس که توسط "Eugene Haaussmann " طراحی شده بود، به معماری قاهره طرحهایی اروپایی داد. با پخش معماری مساجد با اسلوب ترک به کشورهای مختلف که متشکل از یک گنبد در مرکز و مناره های باریک و بلند در اطراف بود و در نتیجه احساس اینکه، این طرح از سوی دنیای اسلام مورد قبول واقع شده است، در اوایل قرن نوزدهم، ساخت مساجد به سبک ترک، به صورت سمبلی بین المللی در آمد. مسجد محمد علی پاشا در قاهره که ساخت آن بین سالهای ۱۸۲٤ تا ۱۸٤۸ انجام گرفت، ابتدا توسط معمار یوسف بوشناک با اسلوب مملوکیان طراحی شده بود ولی بعدها با استفاده ار طرح مسجد "yeni valide " در استانبول که سال ۱٥۹۹ ساخته شده بود، بنا گردید. اسلوب و سبک معماری ترک، در این دوران، در سراسر جهان گسترش یافته بود. یکی از مهمترین نمونه های این معماری، در مسجد شاه فیصل واقع در اسلام آباد پاکستان به چشم می خورد. مسجد شاه فیصل، که پروژه آن از سوی "ودات دالو کای"، معمار ترک، طراحی شده و کار ساخت آن بین سالهای ۱۹٦٦ و ۱۹۸٦ به پایان رسیده است، یکی از زیباترین نمونه های معماری ترک در گذشته ای نه چندان دور می باشد. مسجد شاه فیصل طوری طراحی شده است که در بخش اقامه نماز، ده هزار نفر و در بخشی که متصل به آن است، هشتاد هزار نفر می توانند به راحتی نماز بخوانند. در بنیه این مسجد، که نام آن از ملک فیصل ، پادشاه عربستان سعودی، که در سال ۱۹٦٦ قول تامین مالی پروژه را داده بود گرفته شده است، انستیتوی تحقیقات اسلامی و برخی بخش های دانشگاه بین المللی اسلام وجود دارد. قسمت های داخلی مسجد شاه فیصل نیز از سوی "MENGÜ ERTEL" ، هنرمند ترک و با چینی های مزین به هنر خطاطی طراحی شده است.